Le abbreviature negli antichi registri e documenti genealogici

 

Documento recuperato dal sito originario “tuttogenealogia.it
di Luca Bertotti


    Abbreviature in Latino      Abbreviazioni Comuni      Abbreviazioni In Volgare

  

 

I vecchi documenti non sono molto facili da tradurre, essi si presentano in latino e non di rado in volgare, cioè nell'inflessione dialettale del luogo riportata per iscritto. Come non bastasse gli antichi notai o scribani del tempo, specialmente se l'atto era di poco conto, usavano una serie di abbreviature per ridurre il documento e per far prima a scrivere il tutto ma così facendo hanno complicato la vita dei genealogisti e degli storici che devono interpretare le loro scritture. Fortunatamente queste sigle per la maggior parte sono ripetitive e le principali sono così riassunte nella tabella sottostante.

di Luca BERTOTTI

 

 

   Abbreviature in Latino

A

absque

admodum (molto)

admodum reverendus

administrator

advocatus

advocatus fiscalis

agrimensor

aliter

aliter

alias

alterius

ante meridiem

archipresbiter

Antonius

atque

auctoritas

auditor

augusti

autem

auxiliator

auxiliator maior

B

Baptista

C

con

con

quondam

contra

circa

cadaver

Camera (demanio)

Camera Apostolica

Camera Fiscalis

camerarius (cameriere)

cancellarius

canonicus

caporalis

capitula

capitale

caporalis

cappellanus

capitaliter bannitus

capitaneus

causidicus

coemeterium

circiter

civis

civitas

clausula

coadiutor

codicillum

communis

collegiata

collegium

collegiatus

commorans

commendator

compater (padrino)

compater, communiter

coniunx

Concilium

condicio

consiliarius

contrata (contrada)

correrius

in Christi nomine

Christus

circiter, compater

contrata

curatus

D

decembris

Domini Nostri

decembris

diocesis

dignissimus

dominium

dominus

dominus

Dominicus

dicitur

dictus

dominus

E

-ae, -oe

et

et

Ecclesia

oeconomus

egregius dominus

eiusdem

elapsus

emptio

eodem

Episcopalis

Episcopus, Episcopatus

Eques

eius

etiam

etiam

aetatis annorum

Excellens

Excellentissimus

F

filia

februarius

in filo

ad formam

frater

Franciscus

filius

filius

G

generalis

gratia

H

hora

habitator

habitator

huius loci

Hieronymus

honoratus, honestus

huius parochiae

haeres

I

Ianuarius (gennaio)

iuris consultus

idem

illustrissimus

illustris

illius

impedimentum

impedimentum

ab Incarnatione

indictio

infans

inferior

infrascriptus

infrascriptus

instrumentum

inter

investitura

inventarium

Ioannis

ipse

item

iuris utriusque consultus

iuris utriusque doctor

iugales (coniugi)

L

Laurentius

legitimus

legitimatus

locum tenens

M

magister

Maria

magnificus

magnificus

Magdalena

magister

massarius

mensis

Monasterium

monumentum

magister

(dies) martis (martedì)

martius (marzo)

multus

N

nunc

naturalis

a Nativitate

nobilis homo

non nominatus

nobilis dominus

novembris

nomine

nomen

notarius

nunc quondam

noster

nostra

nuncupatus (soprannom.)

nuncupativus (di testam.)

O

occasio

octobris

omne

omnes

officium

officialis

omnis

omnium

olim

omnis

P

patrinus

per

per

prae

pro

palatium

parochia, paroecia

parochialis, paroecialis

parochialis, paroecialis

prudens vir

paenitentia

perpetuus

perillustris (molto illustre)

post meridiem

praesens

in praesentia

primo

patrini, Patres

proximus praeteritus

propter

pariter

pater

praepositus

procurator

proprium

proprium

primus

pars

parochia sancti

proximus superior

praeteritus

praeteritus

praedictus

praedictus

Q

quondam

-que (a fine parola)

quod

quatenus

quod

quilibet

quod mortem

quattuor

R

reverendus dominus

reverendus

reverendissimus

rector

reliquit

relictus (vedovo)

reverendus frater

reverenda mater

reverenda mater soror

reverendissimus

reverendus pater

reverendus pater frater

reverendi

reverendi patres

reverendissimus

reverenda soror

rector

S

supra

sacramentum

sanctus

Sacrum Concilium Trid.

sepultus

septembris

serenissimus

signifer (alfiere)

Sancta Mater Ecclesia

solemniter

solitus

spectabilis

specialis

spectabilis

Sacri Romani I. Comes

Sacri Romani I. Princeps

strata, sancta

super, supra

supradictus

T

tunc

territorium

testes

testamentum

thesaurarius

testamentum

tantum

tamen

tenens (tenente)

tempore

terra

terra

tertiarius

tertius

tumulum, tumulatum

U

ut supra

uxor

V

videlicet

venerabilis

vespera, vespertinus

vicinia

vicarius

vicarius foraneus

vicarius perpetuus

vidua

viditor (fattore, revisore)

viduus

vulgariter (volgarmente)

X

Christus

decembris

Christoforus

Christus

 

 

 

 

 

   Abbreviature Comuni

bar, ber, bir, bor, bur

car, cer, cir, cor, cur

dar, der, dir, dor, dur

far, fer, fir, for, fur

gar, ger, gir, gor, gur

har, her, hir, hor, hur

lar, ler, lir, lor, lur

mar, mer, mir, mor, mur

nar, ner, nir, nor, nur

par, per, pir, por, pur

rar, rer, rir, ror, rur

sar, ser, sir, sor, sur

tar, ter, tir, tor, tur

var, ver, vir, vor, vur

zar, zer, zir, zor, zur

 

Segni di eccetera

 

 

 

 

 

*    Abbreviature in Volgare

A

aggiudante (aiutante)

agosto

agrimensore

alfiere

aliter (altrimenti)

appellato

arativa

archipresbitero (arciprete)

(a)uditore

B

braccia

Battista

barbero (barbiere, chirurgo)

beneficio

Benedetto, Benvenuto

buona memoria (defunto)

C

compadre, comadre

circa, contrada

caligario (calzolaio)

cancelliere

canonico

cansiliere (cancelliere)

capitan(i)o

capitale(econom.), caporale

capitolo

cappellano

cap(p)orale

casante

Cattarina

causidico

confess., comunic.,cresim.

campadre

cemeterio

cresimato

cimitero

comunicato, comadre

commissario

compagnia

compadre

confessato

confraternita

contadino, contado

corrente

compadre, comadre

carte (pagina), conte

curato

D

di, don

don

degnissimo

don

donna

detto

E

eccellentissimo

eccellente

F

figlio

famiglio

ferraro (ferraio)

felice memoria (defunto)

G

Giacomo

Giacomo

giorno

H

hora

honoratissimo

Hieronimo

honorato

I

Iacopo

giureconsulto

Ieronimo (Geronimo)

Illuminata

illustre

illustrissimo

illetterato

infrascritto

instrumento

iugali (sposi)

L

legittimo

legittimato

luglio, Lorenzo

luogotenente

M

madonna

madonna

magnifico

Magdalena

Malgarita (Margherita)

Massimo, Massimiliano

massaro

magnifico, Marco

madonna

medesimo

meritissimo

merzadro

Maria

moglie

miser (messere)

mastro

messer

madre

molto reverendo signor don

messer

madre suor

molto eccellente

molt'illustre

molto magnifico

N

nobile messer

nodaro (notaio)

novembre

O

ottobre

P

parrocchiale

presente

primo

podesteria

podestà

possidente

prossimo passato

padre

preposto (prevosto)

primicerio

Q

quondam

questa cura d'anime

quod mortem

questo

R

ragione

ragionato (ragioniere)

reverendo

rettore

reverendo

reverenda madre suor

rettore

reverendi, reverende

reverendissimo

reverendo signor, rev. suora

S

signor, signora

ser

Sua Altezza

sacramento

sargento (sergente)

sargento maggiore

Sua Altezza Serenissima

Sua Eccellenza

sepolto, separato

settembre

Sua Maestà Cesarea

Sua Maestà Imp.Regia Apo.

signori

suddetto

U

uditore

V

venerabile, venerando

vicario

vicario foraneo

vicario generale

vicario perpetuo

vignata

X

dicembre

Cristoforo

Cristina

Cristo

Cristoforo

Z

Zoan (Giovanni)